 Türkmenistan Cumhuriyeti'nin başkenti olan Aşkabad, Hazar Denizi'nin doğusunda bulunan Karakum Çölü'nün güneyinde; Türkmenistan ile İran arasında uzanan Kopetdağ silsilesinin kuzey eteklerinde ve sınırdan 30 kilometre içerde yeralır. 19'uncu yüzyıl sonlarına kadar halkın Teke Türkmenlerinin oluşturması sebebiyle Ahal Teke adıyla anılan vahalar bölgesinin beşyüz çadırlı en önemli obası (avul) iken; bölgenin 1881'de Ruslar tarafından işgalinden sonra, şehir haline getirildi. Ruslar, önce bir kale inşa ederek, burayı, yeni kurdukları Zakarpiskaya eyaletinin başkenti yaptılar. 
Dört yıl sonra da, Hazar Denizi kıyısındaki Krasnovodsk'u Buhara ve Taşkent'e bağlayacak demiryolu hattının buradan geçirilmesi üzerine, Aşkabad Rus göçmenlerin akınına uğradı. Kısa zamanda önemli bir ticaret ve hafif endüstri merkezi haline geldi. 1917'de kurulan Bolşevik yönetim, 1918'de Beyaz Rus ve Türkmenlerden oluşan karşı devrimcilerin eline geçti. Fakat kısa bir süre sonra General Kuybiçev kumandasındaki Kızılordu birlikleri şehri geri aldı. Böylece, Aşkabat adı da, ilk Bolşevik yönetimin kurulmasında etkili olan ihtilalci Poltoratsk'ın adıyla değiştirildi.
Şehir 1924'te Sovyetlerin yapılaşma hareketi sırasında, yeni kurulan Türkmen Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin başkenti yapıldı ve adı da 1927'de yeniden Aşkabad'a çevrildi. 1948'deki büyük depremde tamamen yıkılan Aşkabad, daha geniş bir alana, aynı plana göre; fakat daha alçak binalarla yeniden inşa edildi.
1991'de Sovyetler Birliği'nin dağılması üzerine bağımsızlığını ilan eden Türkmenistan Cumhuriyeti'nin başkenti olan Aşkabad, bugün bir ticaret, sanayi, kültür ve sanat kenti durumunda. Cam, motor, karoser, tarım aletleri, pamuklu ve ipekli dokuma, iplik, ayakkabı ve gıda sanayii üzerine çeşitli fabrika ve imalathanelerin bulunduğu Aşkabad'da, Maksim Gorki Türkmen Üniversitesi başta olmak üzere, 6 yüksek öğretim kurumu, Türkmen Bilimler Akademisi, Çöl Enstitüsü ve Güney Türkmenistan Arkeoloji Enstitüsü yer almaktadır.
Kültür ve sanat kuruluşlarının en önemlileri ise; bölgede yapılan kazılarda bulunmuş eski eserlerin korunduğu Arkeoloji Müzesi, Türkmen etnografyası üzerine büyük değer taşıyan esereler sahip Etnografya Müzesi, Farsça yazmaların bulunduğu bir araştırma kütüphanesi, opera, çeşitli tiyatrolar ve kenti bir sinema sanayii haline getiren film stüdyolarıdır.1984'te 351 bin olan nüfusun yüzde 30'u Türkmen, yüzde 50'si Rus ve geri kalanı da diğer etnik gruplara mensuptu. Fakat 1991'de Türkmenistan'ın bağımsızlığını kazanmasının ardından, Aşkabad'daki Türkmen nüfus oranı da hızla artmaya başladı.1962'de yapımı tamamlanan Karakum Kanalı ile sulanan Aşkabad'ın vaha topraklarında pamuk, tahıl, sebze ve üzüm, kavun, karpuz gibi meyveler yetişiyor ve bölgede hayvancılık yapılıyor. En önemli hayvancılık ürünü, karakul kuzusu postu(astragan)dur. Bölgedeki en önemli madenler ise çinko, kurşun, sülfür ve barittir.
Aşkabad'ın 7 kilometre batısında, ilk çağ şehirlerinden Nesa, tamamen harabe vaziyette bulunmaktadır. 10 kilometre doğusunda da Asya'nın en eski yerleşim birimlerinden birine ait kalıntıların ortaya çıkarıldığı Anov Kurganı (höyük) bulunmaktadır. Kuzey-güney yönünde uzayan iki tepeden ibaret Anov Kurganı'nda, 20'nci yüzyıl başlarında yapılan arkeolojik kazılar sonucu, 4 kültür katından oluşan bir medeniyetin izleri tesbit edildi. Orta Asya ve ona bağlı olarak da Batı Çin tarihi için büyük önem taşıyan Anov'un ilk kültürü; kerpiç evlerde oturan, ziraatı, hayvan evcilleştirmeyi ve çanak çömlek yapmayı bilen neolitik(yeni taş) devir medeniyetine, son kültürü ise; demiri tanıyan bir maden devri medeniyetine aittir.
Kronoloji konusunda yapılan son çalışmalar, üçüncü kültürün, M.Ö. 6'ncı binyılın sonları veya 5'inci binyılın başlarına ait olduğunu göstermektedir. Ki, bu durum Orta Asya'da da, Ön Asya'dakiler kadar eski medeniyetlerin var olduğunu göstermesi bakımından önemlidir. Anov Kurganı'nın yakınında, kitabesinden Ebu'l Kasım Babür (ölümü 1457) tarafından yaptırıldığı anlaşılan bir de cami bulunmaktadır. Cami, 1948 depreminde yıkılmıştır. |
